SKAMIENIAŁOŚCI NARZUTOWE REGIONU ŁÓDZKIEGO,
WARMIŃSKIEGO I POMORSKIEGO

Kilka słów o stronie "Skamieniałości - życie przed milionami lat"

Na stronie prezentujemy skamieniałości narzutowe z plejstoceńskich osadów polodowcowych w Polsce. Zbiór liczy 1090 okazów. Większość zebraliśmy na terenie województwa łódzkiego oraz warmińsko-mazurskiego. W naszych zbiorach mamy też kilka okazów z województwa pomorskiego (Rys.1). Pogrupowaliśmy je systematycznie na poszczególne typy, od najprostszych mikroskopijnych Cyjanobakterii do bardziej złożonych form życia oraz ustawiliśmy według czasu geologicznego. Najstarsze skamieniałości zaprezentowane na stronie to ichnofosylia z kambru, najmłodsze natomiast to mięczaki oraz rośliny nasienne z okresu miocenu.

Zamieściliśmy informacje o miejscach znalezienia skamieniałości, poszukiwania ich w terenie oraz metodach preparacji. Przedstawiliśmy ciekawostki dotyczące niektórych prezentowanych przez nas okazów.

Zrobiliśmy stronę z pasją i zamiłowaniem do paleontologii. Od kilkunastu lat nadal dzielimy się zdobytą wiedzą i doświadczeniem. Dziękujemy wszystkim ludziom dobrej woli, w szczególności Pani dr Ewie Świerczewskiej-Gładysz oraz Panu dr Marcinowi Krystkowi za pomoc i cenne rady.
Serdecznie zapraszamy do odwiedzania naszej strony, Jarosław Kulik i Daniel Wybrański.

Co to są skamieniałości, skamieliny, fosylia?

Skamieniałości (skamieliny, fosylia) to szczątki wymarłych roślin i zwierząt, a także ślady ich aktywności życiowej utrwalone w osadach skalnych w procesie fosylizacji (kamienienia). Zachowują się tylko, dzięki odpowiednim warunkom środowiskowym (fizycznym i chemicznym) sprzyjającym utrwaleniu, czasem nawet zachowując barwę (Fot.1). Proces ten może zajść dosyć szybko. np. poprzez zasypanie szczelnie piaskiem, osadem mulistym, popiołem wulkanicznym; jak najszybsze odcięcie od dostępu tlenu; ciśnienie dzałające na osad; odpowiednie pH osadu; itp.. Następnie jako fosylia w skałach osadowych potrafią przetrwać miliony lat. Skamieniałości dostarczają nam wiedzy o początkach rozwoju życia na Ziemi, różnorodności gatunków w przeszłości. Skamieniałości są też świadectwem wydarzeń oraz zmian jakie dokonywały się i dalej dokonują na naszej planecie np. (katastrofy kosmiczne - impakty, geologiczne - wulkanizm, biologiczne - pandemie, gwałtowne zmiany środowiska - wtargnięcie morza na ląd oraz stosunkowo szybkie zmiany klimatu powodujące masowe wymierania). Tylko niewielka część dawnej fauny i flory (od 1 do 2%) zachowała się w formie skamieniałości, większość zgineła bezpowrotnie.

Skamieniałóści dzielą się na następujące typy:

skamieniałości właściwe, strukturalne - szczątki organizmów zachowane w skałach, najczęściej spotykane (np. kości, zęby, fragmenty skóry, sierści, twarde skorupy muszli);
- odciski - negatywy powierzchni ciała organizmów lub twardych części skamieniałości;
- ośródki - naturalny odlew po skamieniałościach właściwych (np. wypełnienie po muszli ślimaka);
skamieniałości śladowe (ichnofosylia) - ślad działalności życiowej zwierzęcia (np. drążenia w osadzie, odchody, tropy);
skamieniałości kompletne - czasami w stanie niemal niezmienionym, również z tkankami miękkimi (czytelnym materiałem genetycznym DNA), zostały zachowane w taki sposób dzięki szczególnym warunkom panującym w środowisku, np. zamrożeniu jak w przypadku mamutów na Syberii i Alasce, zachowanych w wiecznej zmarzlinie szczątków roślin pod lądolodem grenlandzkim a także szczególnym okolicznościom, np. uwięzienie żywego zwierzęcia - owada w żywicy drzew (bursztynie). Skamieniałości kompletne znajduje się bardzo rzadko.

W naszych zbiorach zaprezentowanych na stronie znajdują się wszystkie typy skamieniałości.

Co to są skamieniałości narzutowe?

W epoce lodowcowej obszar gór skandynawskich przykryty był w całości pod lodem. Ogromne lodowce górskie (Fot.2) łączyły się ze sobą tworząc z czasem lądolód skandynawski (Rys.2), który rozszeżając się dotarł na terytorium Polski. Niósł on ze sobą znaczną ilość osadów skalnych różnego typu oraz frakcji (Fot.3). Transportował również duże głazy (Fot.4). Taki materiał przeniesiony w lodzie na znaczną odległość od miejsca macierzystego nazywany jest narzutowym.

Skamieniałości narzutowe z osadów polodowcowych północnej i centralnej Polski pochodzą z wychodni skał osadowych , czyli skał znajdujących się na powierzchni (Rys.3), poderwanych (Fot.5) i przytransportowanych z obszaru niecki Bałtyku oraz państw nadbałtyckich takich jak Estonia (Fot.6), Szwecja (Fot.7) i również Polska (Fot.8), pod warunkiem że wychodnia znajduje się na północ od znalezionego okazu. Materiał narzutowy zawierający skamieniałości może występować w osadach polodowcowych w formie pojedynczych skał (narzutniaków, eratyków) lub kier lodowcowych (porwaków) czyli dużych kompleksów skał osadowych (np. iłów z anonitami, kredy piszącej, wapieni z fauną morską, osadów z bursztynami), niekiedy zajmujących obszar kilku kilometrów (Fot.9).

Gdzie można znaleźć skamieniałości narzutowe (eratyki)? Na żwirowniach, bałtyckich plażach, rożnego rodzaju wykopach budowlanych a czasem poprostu na polnej żwirowej drodze.

Dzięki tak bogatemu depozytowi skał pozostawionych przez lądolód skandynawski, możemy dziś poznawać skamieniałości, których miejsca macierzyste znajdują się setki kilometrów od terytorium Polski i są często niedostępne dla przeciętnego pasjonata paleontologii.

Co to są skamieniałości przewodnie?

Pojęciem skamieniałości przewodnie nazywamy szczątki organizmów żyjących w krótkim (w skali geologicznej) czasie, występujących jednocześnie na znacznych obszarach kuli ziemskiej. Do skamieniałości przewodnich można zaliczyć na przykład trylobity, amonity, otwornice, graptolity, konodonty.

Co to jest żywa skamieniałość?

Żywa skamieniałość to pojęcie używane w stosunku do żyjących gatunków roślin oraz zwierząt.
Po więcej informacji zapraszamy do działu o żywych skamieniałościach.

Co to jest fałszywa skamieniałość?

Fałszywa skamieniałość to pojęcie używane do określenia minerału lub mineralizacji, która przypomina skamieniałość. Do takich można zaliczyć np. sferolity krzemionkowe (Fot.10), dendryty manganowe powstałe na powierzchni skały, przypominające odciski roślinne (Fot.11). W inwentarzu skał narzutowych można spotkać również takie fałszywe skamieniałości.